Μια φορά κι έναν καιρό με είδε κάποιος σκυμμένο πάνω από τα βιβλία της έρευνάς μου και με πληροφόρησε: «αυτό που κάνεις είναι μάταιο. Ο Χριστός μας έδωσε το Άγιο Πνεύμα για να μας οδηγήσει σε όλη την αλήθεια (Ιω. 16,13). Συνεπώς, εάν έχεις το Πνεύμα, Εκείνος θα σε οδηγήσει. Τι ανάγκη έχει το Πνεύμα από λεξικά και υπομνήματα και ταμεία και διατριβές; Όλ’ αυτά όχι μόνο δεν βοηθούν το έργο Του, ίσως να το εμποδίζουν κιόλας. Εξάλλου, η Βίβλος είναι απλή. Δεν χρειάζονται ερμηνείες. Την διαβάζουμε και την τηρούμε, αυτό είναι όλο».
Άκουγα τον φίλο μου με δέος. Μου φαι
νόταν σχεδόν απίστευτο, διαφόρων ειδών κείμενα χιλιάδων ετών, γραμμένα από διάφορους συγγραφείς σε διαφορετική γλώσσα, για διαφορετικές συνθήκες, ενοποιημένα τελικά σε ένα βιβλίο, να μπορούσαν να ερμηνευτούν τόσο εύκολα. Όμως έπρεπε να δω κι εγώ το συμφέρον μου. Γιατί βλέπετε, κι εγώ σαν άνθρωπος, όλη την ώρα μέσα στα βιβλία . . . κουράζομαι. Μήπως υπήρχε ευκολότερος δρόμος; Ίσως εδώ να είχα βρει τη γρήγορη λύση. Οπότε έδειξα στον φίλο μου ένα από τα χωρία της Βίβλου που πάντα με δυσκόλευε. Είχα αγωνία να μάθω πώς ακριβώς θα τον βοηθούσε το Πνεύμα να το ερμηνεύσει:
Λέει ο Κύριος ο Θεός:
«Λαέ του Ισραήλ, Ελάτε στη Βαιθήλ και αμαρτήστε στα Γάλγαλα και αμαρτήστε ακόμη πιο πολύ!»
(Αμώς 4,4 [Μετάφραση Βιβλικής Εταιρείας])
«Εδώ», του λέω, «είναι ένα χωρίο όπου ο ίδιος ο Θεός λέει να αμαρτήσουμε! Πες μου, πες μου, τι να κάνω; Να αμαρτήσω αφού το λέει ο Λόγος του Θεού;»
«Όχι», μου λέει. «Δε γίνεται αυτό». «Γιατί;» ρωτώ απορημένος. «Γιατί αλλού η Βίβλος λέει να μην αμαρτάνουμε, και δεν μπορεί να μας λέει άλλα εδώ και τα αντίθετα εκεί». «Δηλαδή», του λέω, «μου προτείνεις έναν ερμηνευτικό κανόνα της Βίβλου. Μου λες ότι δεν επιτρέπεται να ερμηνεύουμε τη Γραφή με τέτοιο τρόπο ώστε να έρχεται σε αντίφαση με τον εαυτό της! Άρα λοιπόν, περιοριζόμαστε στην ερμηνεία μας. Σύμφωνοι».
Όμως η απορία μου παραμένει. Έχω ακόμα ένα ερώτημα: «αφού έχω χωρία που μου λένε να μην αμαρτάνω και ετούτο το χωρίο που μου λέει να αμαρτάνω, γιατί να μη διαλέξω τούτο το χωρίο πάνω από τα άλλα; Γιατί να θεωρώ τα χωρία που μου λένε να μην αμαρτάνω σημαντικότερα;» Η απάντηση του ήταν σαφής και ομολογώ ότι ήταν καταπέλτης: «δεν είναι δυνατόν ο άγιος Θεός που έστειλε τον Γιό Του να σταυρωθεί για τις αμαρτίες μας, να ζητά από μας να αμαρτήσουμε. Το χωρίο κάτι άλλο εννοεί, αλλά σίγουρα όχι αυτό!»
Συμφωνώ απόλυτα. Αλλά βγάζω κι εγώ το συμπέρασμα μου: «Άρα λοιπόν, θεωρείς ότι υπάρχουν θεολογικοί λόγοι για τους οποίους δεν μπορώ να ερμηνεύσω το χωρίο έτσι. Συνεπώς, η θεολογία σου παίζει κάποιο ρόλο στην ερμηνεία σου! Ενδιαφέρον».
Έτσι λοιπόν, πριν καν αρχίσουμε να ερμηνεύουμε το χωρίο, έχουμε ήδη συμφωνήσει για το τι δεν μπορεί να σημαίνει. Το χωρίο της Βίβλου που μας λέει να αμαρτήσουμε, δεν μπορεί να εννοεί αυτό που λέει! Κι αυτό γιατί έχουμε ερμηνευτικό κανόνα (η Γραφή δεν μπορεί να φάσκει και να αντιφάσκει) και έχουμε και θεολογικές παραμέτρους (ο άγιος Θεός δεν θα μας ζητούσε να αμαρτήσουμε). «Ξέρεις» του λέω «αυτό που λες συμπίπτει πολύ όμορφα με αυτό που έλεγαν οι μεταρρυθμιστές. Είχαν βάλει ως ερμηνευτικό κανόνα την
“αναλογία της πίστεως.” Ακριβώς αυτό που μου είπες! Δεν σου κάνει εντύπωση που συμφωνείς με πιστούς ανθρώπους που έγραψαν πριν 500 χρόνια;»
Όμως τώρα τίθεται ένα άλλο ερώτημα: «αν δεν σημαίνει αυτό που φαίνεται να σημαίνει, τότε τι σημαίνει;» «Πρώτ’ απ’ όλα», μου λέει «που το ξέρεις ότι αυτό απευθύνεται σε σένα; Αυτό βρίσκεται στην Παλαιά Διαθήκη». «Και λοιπόν;» ρωτώ αφελώς. «Ε, δεν είναι το ίδιο πράγμα η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη, στην Καινή Διαθήκη αλλάζουν κάποια πράγματα». «Ακόμα δεν ξεκινήσαμε να μιλάμε» του απαντώ «και ήδη μου λες έναν τρίτο κανόνα ερμηνείας! Θες να πεις όμως ότι ενώ η Καινή Διαθήκη είναι κατά της αμαρτίας, η Παλαιά Διαθήκη είναι υπέρ;»
«Όχι, όχι» διαμαρτυρήθηκε έντονα ο φίλος μου. «Ασφαλώς όχι! Μη γένοιτο! Εννοώ απλά ότι εδώ μιλάει για Ισραηλίτες που πήγαιναν σε μια Βαιθήλ και σε κάποια Γάλγαλα. Αυτά είναι ονομασίες κάποιων αρχαίων τοποθεσιών και απευθύνεται σε αυτούς, μη βιάζεσαι να θεωρήσεις ότι αυτό είναι μήνυμα για σένα!» «Αχ» του λέω «με απογοητεύεις. Υπάρχουν ώρες που θα ήθελα να αμαρτήσω και νόμιζα ότι αυτό το εδάφιο θα μου έδινε το ελεύθερο. Αλλά τώρα ακούω να μου λες και κάτι ακόμα: πως πρέπει να λάβω υπόψη και κάποιους ιστορικούς και γεωγραφικούς παράγοντες στην ερμηνεία του εδαφίου! Κι εγώ νόμιζα ότι θα ήταν πολύ πιο εύκολα τα πράγματα!». Ψάξαμε λοιπόν μαζί μια εγκυκλοπαίδεια και βρήκαμε ότι η Βαιθήλ και τα Γάλγαλα ήταν τόποι λατρείας στο βόρειο βασίλειο του Ισραήλ. Ενδιαφέρουσα πληροφορία. Όμως, αναρωτήθηκα: όλα τα μηνύματα της Βίβλου σε κάποιους ανθρώπους της αρχαιότητας δόθηκαν. Πώς μπορώ να ξέρω ποια ισχύουν για μας σήμερα και ποια δεν ισχύουν για μας;
Ο φίλος μου όμως δεν τα έβαζε κάτω: «Δες το ξανά. Πρέπει να ρίξεις και μια ματιά στα συμφραζόμενα, γιατί άμα δεις τα προηγούμενα και τα επόμενα εδάφια μπορεί να δεις ότι βγαίνει άλλο νόημα». Εδώ βέβαια, έπρεπε να υποκλιθώ. Πόσο δίκιο είχε ο φίλος μου! Πόσες φορές δεν έχουν αδικηθεί άνθρωποι επειδή αποσπάσαμε μια κουβέντα από τη συνολική τους σκέψη και τους παρεξηγήσαμε! Δεν θα μπορούσε να συμβαίνει το ίδιο και με τον Λόγο του Θεού; Δεν θα ήταν τιμή προς την Αγία Γραφή να ελέγχουμε αυτά που ειπώθηκαν πριν και μετά από κάθε εδάφιο; Άρα έπρεπε να συμπεράνω ότι ισχύει ένας τέταρτος ερμηνευτικός κανόνας στην ερμηνεία της Βίβλου: δες τα συμφραζόμενα!
Έτσι λοιπόν καθίσαμε με το φίλο μου να το δούμε πιο προσεκτικά. Κοιτάξαμε πολλά εδάφια πριν και μετά. Ένα πράγμα που έκανε μεγάλη εντύπωση ήταν πόσο πολύ στηλιτεύει ο προφήτης Αμώς την αδικία των ισραηλιτών και την υποκρισία . . . κι αναρωτήθηκα: αν πριν στηλιτεύει την αδικία τους, πώς τώρα τους προτρέπει να αμαρτήσουν; Το επόμενο χωρίο (4,5) μιλούσε για προσφορά θυσιών και δεκάτων. Αυτό είχε ενδιαφέρον γιατί ταίριαζε μ’ αυτό που είχαμε βρει στην εγκυκλοπαίδεια, ότι η Βαιθήλ και τα Γάλγαλα ήταν τόποι λατρείας. Όμως, γιατί να ζητάει το κείμενο να αμαρτήσουν οι Ισραηλίτες στους τόπους λατρείας;
Εδώ ο συνομιλητής μου προβληματίστηκε. «Μην ξεχνάς», μου λέει «αυτό που διαβάζουμε είναι μετάφραση. Μπορεί μια άλλη μετάφραση να το λέει διαφορετικά». «Δηλαδή», του λέω, «αυτό που διαβάζω δεν είναι ο Λόγος του Θεού;». «Όχι, είναι», μου απάντησε. «Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι είναι μετάφραση και ο μεταφραστής μπορεί να έκανε κάποιο λάθος». Οπότε ανοίξαμε και τη μετάφραση του Βάμβα και μετά και κάποιες αγγλικές. Σ’ αυτήν την περίπτωση, όλες οι μεταφράσεις συμφωνούσαν. Δεν ήξερα αν έπρεπε να χαρώ που συμφωνούσαν ή να λυπηθώ που δεν λυνόταν το πρόβλημα. «Μήπως λέει κάτι άλλο στο εβραϊκό κείμενο;» ρώτησα δειλά-δειλά. Ακολούθησε μια σιγή. Φαίνεται πως αυτό το ερώτημα ο συνομιλητής μου δεν ήθελε να το θίξει. Κατά πάσα πιθανότητα δεν ήξερε εβραϊκά.
«Όχι» μου λέει, «νομίζω βρήκα την λύση. Όταν τους λέει να αμαρτήσουν, το λέει ειρωνικά. Δηλαδή, τους λέει να αμαρτήσουν, αλλά εννοεί ακριβώς το αντίθετο, εννοεί να μην αμαρτήσουν!». Ειρωνικά. Κι αυτό πολύ ενδιαφέρον. Και πώς δεν το σκέφτηκα; «Με άλλα λόγια» του λέω, «μου προτείνεις πως υπάρχουν και λογοτεχνικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ερμηνεία μας, άρα πρέπει να τους λαμβάνουμε υπόψη και αυτούς, γιατί η περικοπή μπορεί να εννοεί στο βάθος της κάτι διαφορετικό απ’ αυτό που λέει στην επιφάνειά της!».
Όμως δεν ήμασταν ακόμα ικανοποιημένοι με την ερμηνεία μας. Γιατί να υπάρχει μια τέτοια «ειρωνική» δήλωση εδώ; Κάτι έλειπε, κάτι φαινόταν να μην ταιριάζει. Πρότεινα στον φίλο μου να ανοίξουμε ένα βοήθημα. Τον έβλεπα βέβαια που δίσταζε, αλλά από την άλλη τον είχε πιάσει και η αγωνία. Μόνος του την είχε κατεβάσει την ιδέα περί ειρωνείας ή μήπως αυτήν την ιδέα την είχαν και άλλοι; Ήταν προφανές ότι ένιωθε κάποια ανασφάλεια για την ερμηνεία του και ήθελε να το διασταυρώσει. Ανοίξαμε τελικά δυο-τρία βοηθήματα.
«Νάτο!» Φώναξε θριαμβευτικά ο φίλος μου. «Άκου εδώ: υπήρχε στην εποχή εκείνη πρόσκληση που απηύθυνε ο ιερέας στους ανθρώπους να έρθουν να λατρεύσουν τον Θεό στους τόπους λατρείας, στη Βαιθήλ και στα Γάλγαλα. Άρα λοιπόν, οι άνθρωποι τότε άκουγαν τον ιερέα να λέει: “Λαέ του Ισραήλ ελάτε στη Βαιθήλ και λατρεύστε! Ελάτε στα Γάλγαλα και λατρεύστε πιο πολύ!”».
«Δεν καταλαβαίνω» του λέω, «και τι σχέση έχει αυτό;». «Μα, δεν το βλέπεις;» μου λέει. «Είναι φως φανάρι. Είναι ευφυές. Ο Αμώς ήξερε ότι ο λαός ήταν συνηθισμένος να ακούει μια πρόσκληση λατρείας από τον ιερέα, να έρθουν να λατρεύσουν. Και παίρνει την πρόσκληση λατρείας και την αναποδογυρίζει, και αντί να τους λέει “ελάτε να λατρεύσετε” τους λέει “ελάτε να αμαρτήσετε”. Μ’ άλλα λόγια τους ειρωνεύεται, τους δείχνει ότι εφόσον όλη την ώρα έκαναν αδικίες (θυμάσαι τα συμφραζόμενα που είχαμε δει στον Αμώς;), τότε η λατρεία τους δεν θα ήταν πραγματική λατρεία, θα ήταν υποκρισία και άρα θα ήταν αμαρτία!»
Έπρεπε να κοντοσταθώ για να συνειδητοποιήσω τι μου έλεγε. «Δηλαδή», του λέω, «μήπως και στη δική μας λατρεία, αν η ζωή μας είναι γεμάτη αδικία προς άλλους ανθρώπους, μήπως ο Θεός βλέπει ακόμα και τη λατρεία μας ως αμαρτία;». «Έχω την αίσθηση ότι αυτό είναι το μήνυμα, πως δεν πρέπει να είμαστε υποκριτές, η σχέση μας με τον Θεό περνάει και μέσα από τη σχέση μας με τους ανθρώπους». Σιωπήσαμε και οι δυο. Ο Θεός είχε μιλήσει. Οι καρδιές και των δυο μας είχαν ελεγχθεί. Εγώ δεν είχα συγχωρέσει κάποιον. Εκείνος θυμήθηκε κάτι χρήματα που χρωστούσε . . . Έπρεπε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό, για να είμαστε γνήσιοι λατρευτές, για να μην είναι η λατρεία μας αμαρτία.
Ο Θεός είχε μιλήσει. Όμως ο φίλος μου φαινόταν δυσαρεστημένος. Κάτι δεν είχε πάει καλά. Ωραία, το ερμηνεύσαμε μου λέει, αλλά τελικά ερμηνεύσαμε χωρίς το Πνεύμα του Θεού, το ερμηνεύσαμε ανθρώπινα, με τις δικές μας δυνάμεις. Μάλλον δεν είχαμε αρκετή πίστη για να μας το δείξει ο Θεός άμεσα.
Προφανώς ο φίλος μου κι εγώ προερχόμαστε από άλλον πλανήτη. Που ήταν το Πνεύμα; «Που είναι η πίστη σου;» τον ρώτησα. «Αν είχες πίστη ως κόκκο σινάπεως, θα είχες δει το Πνεύμα του Θεού παντού: κάτω από την οδηγία του Πνεύματος δεν συναντηθήκαμε και συνομιλήσαμε ως δυο μέλη του σώματος του Χριστού, βοηθώντας ο ένας τον άλλον; Το Πνεύμα δεν ήταν που προβλημάτισε τη σκέψη μας για ένα σκοτεινό χωρίο του Λόγου του Θεού; Το Πνεύμα δεν είναι που δίδαξε τις καρδιές μας να δεχτούμε τον Λόγο ως Λόγο Θεού και άρα ως Λόγο που δεν φάσκει και αντιφάσκει; Το Άγιο Πνεύμα δεν είναι που μας θύμισε την αγιότητα του Θεού και μας απέτρεψε να δούμε το χωρίο ως προτροπή προς την αμαρτία; Το Πνεύμα δεν ήταν εκείνο που είχε κανονίσει ώστε γνώσεις που είχαμε αποκτήσει προ πολλού για τη γεωγραφία, για την ιστορία, για τη λογοτεχνία, να μπορέσουμε τώρα να τις θυμηθούμε και να τις χρησιμοποιήσουμε καθώς ερμηνεύαμε; Το Πνεύμα δεν ήταν που μας έδωσε την ευγένεια να σεβαστούμε τα συμφραζόμενα της περικοπής; Το Πνεύμα δεν ήταν που μας οδήγησε να εκμεταλλευτούμε τα βοηθήματα που υπήρχαν από άλλους αξιόλογους δασκάλους που αφιέρωσαν χρόνια μελέτης στο Λόγο του Θεού; Το Πνεύμα δεν ήταν που είχε ωθήσει και εκείνους να προβληματιστούν και να ερευνήσουν και να καταγράψουν τα ευρήματά τους ώστε να ωφεληθούμε εμείς σήμερα ως μέλη της εκκλησίας που μέσα στους αιώνες το Πνεύμα οικοδομεί; Το Άγιο Πνεύμα δεν ήταν τελικά που μέσα απ’ όλ’ αυτά μας οδήγησε σε μια ερμηνεία που ταίριαζε, που δεν αδικούσε το μήνυμα που το Πνεύμα είχε εμπνεύσει τον Αμώς να δώσει; Το Άγιο Πνεύμα δεν ήταν που σύνδεσε το αρχαίο παρελθόν με το σημερινό παρόν και μας έκανε να αντιληφθούμε τι εφαρμογή μπορεί να έχει αυτό στη ζωή μας εδώ και τώρα, χιλιάδες χρόνια αργότερα; Το Άγιο Πνεύμα δεν ήταν που μας έδωσε τον καρπό Του, της χαράς και της ειρήνης που καταλάβαμε τι μας έλεγε, ; Τον καρπό της πραότητας και της ταπεινοφροσύνης ώστε να μη θεωρούμε εαυτούς υπερέχοντας, να μη θεωρούμε ότι είμαστε εμείς οι πληρεξούσιοι του Πνεύματος, να αντιληφθούμε ότι Εκείνος οδήγησε και οδηγεί και άλλους; Τον καρπό της μακροθυμίας, ώστε να μην είμαστε ανυπόμονοι και να ζητάμε να μας δίνεται ως εκ θαύματος αμέσως η ερμηνεία, αλλά να έχουμε την υπομονή να την αναζητήσουμε με κόπο ώστε να απολαύσουμε την απόκτησή της ως αποκορύφωμα του προβληματισμού μας; Εξάλλου, μήπως όλη αυτή η διαδικασία δεν έπλαθε τον χαρακτήρα μας ώστε να γινόμαστε περισσότερο άγιοι, όπως ακριβώς θέλει το Άγιο Πνεύμα;»
Ο φίλος μου για πρώτη φορά αντιλήφθηκε το αυτονόητο: το Άγιο Πνεύμα δεν μας αντικαθιστά, δεν μας καταργεί! Το Άγιο Πνεύμα μας οδηγεί μέσα στον αγώνα μας να γνωρίσουμε καλύτερα τον Λόγο του Θεού. Και η μεγαλύτερη τιμή στο Άγιο Πνεύμα, είναι να μελετούμε και να ζούμε τον Λόγο . . . με όλες μας τις δυνάμεις!
(2007)